جماعت تبلیغی، از پرنفوذترین و فراگیرترین جنبش‌های اسلامی معاصر است که در سال ۱۳۰۵شمسی/۱۹۲۶میلادی توسط مولانا «محمد الیاس» (متوفی ۱۳۲۳ش/۱۹۴۴م) در منطقه‌ای به‌نام میوات در نزدیکی دهلی ایجاد شد. این جنبش فعالیت خود را با هدف آموزش مذهبی و ترغیب افراد برای بازگشت به احکام اسلامی از طریق اعزام مبلغ آغاز کرد و به‌تدریج در سراسر هند و بعدها شبه‌قاره و حتی سایر کشورها گسترش داد، به گونه‌ای که امروزه کاملاً در جهان شناخته شده است و در آسیای جنوب شرقی، آفریقا، اروپا، آمریکای شمالی و کشورهای عربی گسترش یافته است و هم‌اکنون در بیش از ۱۵۰ کشور فعالیت میکند و بین ۷۰ تا ۸۰ میلیون نفر طرفدار دارد.
جماعت تبلیغی در واقع از مکتب دیوبندی از فرقۀ حنفی اهل سنت تشکیل شده است. دربارۀ رفتارشناسی جماعت تبلیغی می‌توان عنوان کرد که چند نفر با لباس ساده معمولاً با رنگ سفید، پیراهن بلند و گشاد، شلوار گشادی که لبۀ آن بالاتر از قوزک پا قرار می‌گیرد، سرپوشیده با کلاه یا عمامۀ مخصوص، ریش بلند و سبیل‌های تراشیده و حمل لوازم خواب روی شانه‌ها، ساک به دست با ظرف‌هایی برای غذا خوردن و آشپزی هنگام سفر، به‌عنوان یک امیر برای دعـوت به اسلام به روستاها می‌روند.
پس از درگذشت محمد الیاس، تنها پسرش، مولانا «محمد یوسف»، امیر جماعت شد و پس از وفات او نیز، مولانا «انعامالحسن»، سومین امیر جماعت گردید. با تلاش‌های انعام الحسن در دورۀ امارت سی‌ساله‌اش، جماعت تبلیغی به جنبشی جهانی تبدیل شد. پس از فوت انعام الحسن در سال ۱۳۷۴شمسی در دهلی، امیری برای جماعت تعیین نشد و ادارۀ امور جماعت به شورا واگذار گردید.
ایدئولوژی جماعت تبلیغی
- کلمۀ طیبه (شهادتین: لااله‌الاالله، محمد رسول‌الله): طبق این اصل هر مسلمان باید بتواند کلمۀ طیبه را به زبان عربی درست بخواند و همچنین از معنی و مفهوم آن آگاهی پیدا کند و در زندگی عملی خود لوازم آن را رعایت کند.
- نماز مسلمان: باید نماز را از هر جنبه به‌درستی یاد بگیرد و این وظیفه را طبق دستور اسلام به جا آورد.
- علم و ذکر: مسلمان باید دستورهای اسلام را فراگیرد. همچنین ذکر خدا همواره باید بر زبان او جاری شود و بهترین شکل آن این است که توجه بنده در همه حال به سوی خدا باشد.
- اکرام مسلمان: در اصول شش‌گانۀ جماعت تبلیغی، این اصل جایگاه ویژه‌ای دارد و علاوه بر زندگی عادی، رعایت این اصل در طی مسافت‌های تبلیغی اهمیت خاصی دارد. به این ترتیب که از یک‌سو احترام و رعایت حقوق هم‌سفران، تأثیر عمیقی بر تک‌تک اعضای جماعت می‌گذارد و از سوی دیگر، رعایت این اصل در جریان کار تبلیغ، مبلغان را ملزم به تحمل توهین‌ها و ناسزاها میکند. این اصل جنبۀ اجتماعی دارد، اما پنج اصل دیگر جنبۀ فردی دارند. از دیدگاه بزرگان جماعت اگر این اصل در امر تبلیغ رعایت نگردد، ممکن است هزاران فتنه ایجاد شود.
- اخلاص نیت (تصحیح نیت): بر مسلمان فرض است که در انجام هرگونه عمل، فقط رضایت خداوند را در نظر داشته باشد و از تصور هرگونه سود دنیوی پرهیز کند.
- تفریغ وقت برای تبلیغ (دعوت و تبلیغ): هر مسلمان باید قسمتی از وقت خود را برای فراگرفتن احکام دین و آموزش به دیگران بگذارد. تبلیغ دین از طریق تفریغ (خالی‌کردن) وقت تحقق پیدا میکند که لازمۀ آن «خروج» است؛ یعنی خارج‌شدن از خانه و قرارگرفتن در یکی از جماعت‌ها برای تبلیغ در دیگر مناطق.
بزرگان جماعت بر رعایت نکات دیگری مانند اطاعت از امیر جماعت و به جا آوردن آداب سفر و خوردن و خوابیدن نیز تأکید کرده‌اند.
برخی اصول جماعت تبلیغی
برخی اصولی که رهبران جماعت بر آن تأکید دارند، عبارتند از:
1. نفی دخالت در سیاست؛ زیرا جهاد تبلیغی را بر جهاد نظامی ترجیح می‌دهند؛
2. خودسازی از طریق ریاضت به‌عنوان پیش‌شرط تبلیغ؛
3. دیگرسازی انفرادی به‌روش وعظ؛
4. قائل‌بودن به نقش ایمان؛
5. نفی اختلاف بین فرقه‌های اسلامی و پرهیز از طرح مسائل تفرقه‌انگیز؛
6. آزادی حضور علاقه‌مندان از کلیۀ فرق اسلامی در برنامه‌های جماعت؛
7. احساس تکلیف نسبت به سرنوشت کفار؛
8. پرهیز از تجمل‌گرایی؛
9. نفی استفاده از رسانه‌ها و وسایل ارتباطی جدید.
جماعت تبلیغی در پاکستان
پس از استقلال پاکستان، در این کشور نیز مرکز تبلیغی در منطقه «رایوند» در سی کیلومتری شرق شهر لاهور در ایالت پنجاب ایجاد شد. در این مرکز علاوه بر اجتماعات ادواری، تجمع سالانۀ بین‌المللی جماعت تبلیغی نیز برگزار می‌شود. این شهر هر ساله میزبان حضور میلیونی طرفداران جماعت تبلیغی است که در ماه نوامبر به مدت سه روز برگزار می‌شود.
در این مراسم علاوه بر مرور عملی اصول شش‌گانه، برای فعالیت‌های تبلیغی آینده برنامه‌ریزی می‌شود. بنا به آمارهای منتشرشده حدود ۲ میلیون نفر در این اجتماع مذهبی حضور می‌یابند که این اجتماع به‌لحاظ آماری، دومین اجتماع مذهبی اهل سنت پس از حج تمتع شناخته شده است. در روز آخر مراسم (آخرین مناجات)، تعداد زیادی از افراد مشهور سینما، ورزشکاران و شخصیت‌های سیاسی در این مراسم حضور می‌یابند.
اخیرا،ً روزنامۀ پاکستانی «تودی» در مقاله‌ای این مراسم جماعت تبلیغی را فرصتی برای توریسم مذهبی در این کشور دانسته است که مطابق این مطلب، درآمد فروشندگان و کسبۀ منطقۀ رایوند در بازۀ زمانی برگزاری مراسم تا ۵ برابر افزایش می‌یابد؛ این درآمد از محل فروش ملزوماتی مانند کوله‌پشتی، چادر مسافرتی، کیسۀ خواب، خوراک، عطر و ... به دست می‌آید.
رهبر این گروه، «حاجی عبدالوهاب» بود که در سال ۱۹۲۳ میلادی در شهر دهلی به دنیا آمد و پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷ به این کشور مهاجرت کرد. او سومین امیر جماعت تبلیغی در پاکستان به حساب می‌آمد که در سال ۲۰۱۸ درگذشت.
ماهیت فعالیت جماعت تبلیغی
- علی‌رغم مخالفت ورود جماعت تبلیغی در عرصۀ سیاست، برخی از طرفداران این گروه در سیاست مشارکت کردند که مورد انتقاد قرارگرفته‌اند. برای نمونه «محمد شریف»، پدر «نواز شریف» نخست‌وزیر سابق پاکستان، از فعالان مهم جماعت است. نواز شریف در زمان نخست‌وزیری گاهی جلسات تبلیغی را برای اعضا و دیوان‌سالاران عالی‌رتبۀ دولت خود برگزار می‌کرد. «ذاکر حسین»، رئیس‌جمهور سابق هند، (۱۳۴۶ـ۱۳۴۸ ش /۱۹۶۷ ـ ۱۹۶۹م) نیز از فعالان جماعت بود که اولین مأموریت تبلیغی در لندن به رهبری او انجام شد.
- شواهدی از پیوند میان تبلیغی‌ها و گروه‌های جهادی و فرقه‌ای مانند گروه‌های ضدشیعی طالبان و شبه‌نظامیان کشمیری وجود دارد که امکان پیوستن اعضای جماعت تبلیغی به این گروه‌ها را فراهم کرده است. نشانۀ تأیید این ادعا ایجاد شاخۀ «جهاد بالسیف» (جهاد با شمشیر) از جماعت تبلیغی در تاکسیلا در دهۀ ۱۹۹۰ میلادی است.
- در سابقۀ برخی افراد درگیر در عملیات تروریستی و بمب‌گذاری‌ها، حضور در جماعت تبلیغی مشاهده می‌شود. برای مثال طراح عملیات حمل مواد منفجره تحت پوشش نوشیدنی از انگلیس به آمریکا و کانادا در فعالیت تبلیغی شرکت داشته است.
- گفته می‌شود این گروه به‌طور غیررسمی برای القاعده عضوگیری میکند.
- «امیر رانا»، رئیس مؤسسۀ مطالعات صلح پاکستان، می‌گوید که براساس اطلاعات شخصی، بسیاری از مجاهدان از جماعت تبلیغی بوده‌اند که تماس خود را با این گروه قطع کرده‌اند.
- امروزه بسیاری از افراد، جماعت تبلیغی را گرگی در لباس گوسفند و دروازۀ ورود به گروه‌های تروریستی و جهادی برمی‌شمارند و آن را پوششی برای فعالیت‌های افراطی می‌دانند. برخی از تحلیل‌گران نیز همچنان بر ماهیت تبلیغی و صلح‌دوستی این گروه تأکید دارند.
منابع: https://www.tasnimnews.com
http://alwahabiyah.com
https://news.persian-bahai.org/1197
نظر شما